نقش ادیان در حفاظت از محیط‌زیست

با تأکید بر دیدگاه اسلام

دکتر سید مصطفی محقق داماد

امروزه جمعیت‌ها و گروه‌های فعال در امر محیط‌ز‌یست، معمولاً پیشنهادهای فنی ارائه می‌کنند و می‌اندیشند که این پیشنهادهای فنی و مهندسی، بحران حاضر را برطرف خواهد کرد. در حالی که این بحران که سراسر جهان را در برگرفته و کره زمین را نیز با مشکلات عدیده مواجه کرده، نوعی بحران اخلاقی است. ما معتقدیم با استفاده از آموزه‌های دینی و مذهبی که در ادیان، به‌خصوص ادیان الهی وجود دارد، می‌توان گام‌های مؤثری برای حل این بحران برداشت.

دکتر سید مصطفی محقق داماد*: بحران محیط‌زیست در جهان فعلی یک بحران اخلاقی است. 

امروزه جمعیت‌ها و گروه‌های فعال در امر محیط‌ز‌یست، معمولاً پیشنهادهای فنی ارائه می‌کنند و می‌اندیشند که این پیشنهادهای فنی و مهندسی، بحران حاضر را برطرف خواهد کرد. در حالی که این بحران که سراسر جهان را در برگرفته و کره زمین را نیز با مشکلات عدیده مواجه کرده، نوعی بحران اخلاقی است. ما معتقدیم با استفاده از آموزه‌های دینی و مذهبی که در ادیان، به‌خصوص ادیان الهی وجود دارد، می‌توان گام‌های مؤثری برای حل این بحران برداشت. در ادیان ابراهیمی به خصوص قرآن مجید، بشر از فساد در ارض همواره بر حذر داشته شده است. 

از روز آغاز خلقت، در گفت‌وگوی ملائکه با خداوند اشاره شده است که بشر خطر فساد در ارض را دارد و خداوند متعال در قرآن مجید تأکید کرده است که روز ازل از بشر عهد گرفته شده است که زمین را به‌همان حالت سالم خود حفظ کند و هیچ‌گاه قدمی برای فساد و تباهی آن بر ندارد. 

گروه علوم اسلامی فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران تحقیقی در دست دارد که در آن سعی شده است که آموزه‌های کلیه ادیان ابراهیمی که به موضوع محیط‌ز‌یست مرتبط است، مورد بررسی قرار گیرد. سرفصل‌های گزارش این مطالعه عبارتند از: «مقدمه»، «علم‌گرایی جدید و پیامدهای منفی آن بر محیط‌ز‌یست»، «تحول در بازگشت به معنویات برای حفاظت از محیط‌ز‌یست»، «نقش ادیان و محیط‌ز‌یست»، «شبهات وارده به دین در ارتباط با تخریب محیط‌ز‌یست و پاسخ آنها»، «دیدگاه اسلام درباره محیط‌ز‌یست» و «توصیه‌ها». 

در این بررسی که به دو زبان فارسی و انگلیسی تنظیم شده است، نکاتی نظیر «امکان استفاده از ارزش‌های مذهبی در گفتگوی تمدن‌ها»، «اهمیت ارزش‌ها و باورهای مذهبی مردم در حفاظت از محیط‌ز‌یست»، کوتاهی ادیان مسیحی در یکپارچه دانستن انسان و طبیعت و باور نداشتن شناخت خدا از راه طبیعت»، «پیامدهای ساکت بودن مراکز علوم دینی»، «تذکر ادیان برای حفظ محیط‌ز‌یست و علل عدم تأثیر آن» نیز مورد بحث قرار گرفته است. 

در بخش «توصیه‌ها»، ضرورت نیاز به اصولی که هم اخلاقی و هم ماوراء‌الطبیعی باشند، مورد بررسی قرار گرفته و تأکید شده است که برای دستیابی به نظام اخلاقیات زیست‌ محیطی بین‌المللی، ما باید همدیگر را درک کنیم. این اخلاقیات باید بینش‌ها و دیدگاه‌های متفاوتی ناشی از فرهنگ‌های متفاوت را در بر گیرد. 

*عضو پیوسته فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی
منبع: خبرنامه فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران