اشک هایی برای هیچ

روایتی متفاوت از امامزاده های جعلی

پنج، شش نفری دور ضریح نشسته اند. صدای گریه دختری می آید و آقایی دعایش را بلندتر می خواند. خانمی چادری از کیفش تراول 50 هزار تومانی داخل ضریح می اندازد. فاطمه چادرش را بالای سر می کشد و با آن ابروهای دست نخورده کلفتش به قبری در گوشه سالن اشاره می کند که در میان اهالی به "بی بی..." شهرت دارد.

درگوشی می گوید: "تا چند سال پیش این قبر ضریح داشت، همه زوار فکر می کردند که امامزاده اصلی این است. در حالی که قبر آقا فقط یک حصار چوبی ساده داشت که خیلی توجهی به آن نمی شد."

دو قالی قرمز رنگ و رورفته، روی قبر را پوشانده اند و فقط گوشه ای از سنگ مرمر سفیدش پیداست. یک جلد قرآن و دعای توسل هم روی قبر گذاشته اند: "مرحومه سعیده بانو ..." فاطمه می گوید: "یک شب ساعت 2 نیمه شب ضریح این قبر را آوردند، چند سال بعدش هم بی سروصدا ضریح را کندند و بردند."

اینجا امامزاده ای در شمال ایران است که این روزها بارگاه و ضریح دارد اما تا چند سال پیش ضریح قبری در کنار آن بود که بیشتر زوار را با تصور اینکه امامزاده اصلی آن است به خود می کشاند. شش، هفت سال است که ضریح قبر "بی بی ..." برداشته شده و سنگ قبرش به زیر قالی رفته و به گفته فاطمه برای "قبر آقا" که امامزاده اصلی است ضریح گذاشته اند.

فاطمه که به گفته خودش جد در جد در همسایگی این امامزاده زندگی می کنند، از آن روزهایی می گوید که آن قبر، در کنار امامزاده اصلی، قبر بی بی شد و مردم از گوشه و کنار کشور به زیارتش می آمدند: "آن کسی که این امامزاده را بازسازی کرد و به شکل فعلی اش ساخت، با فوت یکی از اقوام نزدیکش با پول زیادی قبری در جوار آقا خرید. بعدها هم با نصب ضریح مثل یک زیارتگاه شد."

افزایش و ترویج خرافه گرایی و خرافه سازی در بین مردم باعث شده تا "آیت الله مکارم شیرازی" در این باره هشدار بدهد و بگوید: "اخیرا امامزاده سازی در بعضی جاها معمول شده است."

فاطمه 30 ساله است و به گفته خودش همسایگی او با قبر آقا باعث شد تا الهیات را به عنوان رشته دانشگاهی انتخاب کند تا در مورد دین و اعتقاداتش بیشتر بداند. او حالا درپیاده رو خانه شان بساط کوچکی از تسبیح، آجیل، شکلات و چند خرده ریز دیگر برای فروش به رهگذران دارد: "مردم که نمی دانستند چه خبر است، چه نذرهایی که برای قبر بی بی می دادند. من خودم اعتقادی نداشتم چون از خود امامزاده حاجتم را گرفته بودم."

وجود بقاع جعلی از جمله آثار خرافه پرستی هاست که برخورد با آن حتی از سوی سازمان اوقاف کشور هم انجام می گیرد. طی ماه های اخیر 10 مورد شناسایی و 6 مورد تخریب نتیجه این برخوردها بوده است.

شنیدنی های باور نکردنی

بقعه "آقا سید پنجعلی" یکی از این مکان های جعلی بود که چندی پیش از سوی اوقاف گیلان تخریب شد. آقا پنجعلی در روستای بارگاه در شهرستان رودسر قرار داشت و الان جز تلی از خاک از آن سنگ برای اهالی چیزی نمانده است. به گفته "حجت الاسلام اشکوری" رییس اوقاف گیلان که "آقا سید پنجعلی" با مجوز او تخریب شده است تنها امامزاده های نزدیک به ائمه با دو یا سه واسطه سندیت دارند و نمی شود به هر جایی که حتی سادات و یا شهید باشد امامزاده گفت.

در حال حاضر حدود 8 هزار و 51 بقعه متبرکه در کشور وجود دارد. از این تعداد 37 درصد روستایی، 23 درصد شهری، 8 درصد جاده ای، 18 درصد کوهستانی، 6 درصد جنگلی، 7 درصد بیابانی و یک درصد کویری است. حمید عسکری مدیرکل هیات امنا و بقاع متبرکه کشور در این باره می گوید: "شجره نامه های این بقاع همه در دست تهیه است." شجره نامه در واقع مستنداتی است که نسب شناسان با جمع آوری و خواندن کتاب های مربوطه برای امامزاده ها تهیه می کنند.

"آقا پنجعلی" یکی از بقعه هایی بوده که طی بررسی های سازمان اوقاف به جعلی بودنش می رسند. بیش از 50 سال است مردم روستای بارگاه با تصور اینکه آن سنگ متبرک به حضور یکی از افراد مقدس است، به زیارت و ادای نذر برای آن می رفتند.

از نظر تاریخی منشا ورود خرافه پرستی ها به اوایل اسلام بازمی گردد. آغازش از دوران بنی عباس است و در دوره صفویه به اوج خود می رسد. به گفته فاضل میبدی کارشناس دینی بسیاری از امامزاده ها تاریخ ثبت شده و مشخصی ندارند و این موضوع حتما باید آسیب شناسی شود.

آقای خشنودی 39 ساله از اهالی منطقه نزدیک به "آقاسید پنجعلی" می گوید: "من هیچ وقت سراغ این بقعه نرفتم. یک چیزایی می شنیدم که اصلا واقعیت نداشت. اما مردم خیلی به اش اعتقاد داشتند."

تخریب بقاع جعلی با هدف از بین بردن خرافه پرستی انجام می گیرد اما گاهی مقدس شمردن همین جعلی ها آن قدر در باورهای مردم تبدیل به اعتقاد می شود که از تخریب اینگونه مکان ها ناراضی می شوند.

شعبان 75 ساله هنوز هم وقتی با دیگر مردان روستا دور هم جمع می شوند از ناراحتی هایشان از تخریب آقا پنجعلی برای هم می گویند: "چند ماه پیش در مسجد بودم که چند نفری از اهالی من را کشیدند کنار و گریه کردند. گفتند زیارتگاه پنجعلی را چند نفر با یک روحانی آمدند وخراب کردند."

اما مدیرکل اوقاف گیلان در واکنش به این اعتراض ها درباره مخالفت های ناشی از تخریب بقاع جعلی می گوید: "کسی قدرت مقابله ندارد. قاطعانه برخورد و حتی اگر لازم باشد دستگیر هم می کنیم."

"شفا بخش است"، "حاجت می دهد"، "گره گشا است" و نظرهایی از این دست باعث شده تا با گذشت چند ماهی از تخریب این مکان همچنان بعضی از مردم ناراحت از تخریب "آقا پنجعلی" باشند. "از بچگی برای زیارت می رفتم. تو رو به خدا درستش کنید. اهالی هم کمک می کنند." این نظری است که راحله 60 ساله یکی از اهالی درباره این مکان دارد.

گیلان از جمله استان هایی است که تعداد زیادی امامزاده را در خود جای داده و به گفته مدیر اوقافش 10 مورد جعلی دیگر هم شناسایی شده که باید بررسی این مکان پیگیری شود.

خواب نما شدن

از دید کارشناسان اجتماعی زمینه برای خرافه گرایی زمانی به وجود می آید که عقل گرایی کافی وجود ندارد و افراد بر اساس ذهنیت و احساس هایشان خرافات را باور می کنند. دکتر غلامعباس توسلی جامعه شناس در این باره می گوید: "گرایش به امامزاده سازی غیر از حوادث و رویدادهای تاریخی ممکن است به مسایل اعتقادی هم برگردد."

"خواب نما شدن" از مهم ترین این مسایل اعتقادی است که حتی کارشناسان دینی هم نظرات متفاوتی درباره آن دارند البته با وجود این از دید مردم مکان های مقدسی وجود دارند که تنها برمبنای یک خواب پا گرفته اند.

"خواب یک آدم عمامه سبزی را دیدم. گفت که در خانه ات مسجد بساز و نگران پول و هیچ چیز دیگر نباش." این را یحیی 60 ساله می گوید که در یکی از روستاهای شمال ایران غیر از اینکه دامداری و باغبانی می کند، متولی مسجدی است که در خانه اش ساخته. یحیی و همسرش با اینکه سالها از ازدواجشان می گذرد اما بچه ای ندارند. او شش، هفت سال پیش یک شب خوابی می بیند که فردایش برای بیشتر اهالی روستا تعریف می کند. او با فروش تعدادی از گاوهایش ساخت مسجد را شروع می کند و بعدها با کمک مردم گسترش اش می دهد.

حسن آقا یکی از همسایگان این مسجد، که خواب آقا یحیی جور دیگری به گوشش رسیده، می گوید: "من شنیده ام که پرنده ای نورانی در خواب دیده. این مسجد اول جای کوچکی بود، اما حالا بزرگ تر شده و چراغانی اش کرده اند و اوقاف هم حمایتش می کند." از طرفی پخش دهان به دهان خواب آقا یحیی بین مردم و حتی انتشارش در بعضی سایت های اینترنتی باعث شده که مسجد نقلی اش پا را از یک جای معمولی فراتر بگذارد و به مکان مقدسی تبدیل بشود که مسافرانی از بندرعباس، تهران و شهرهای دیگر به خود ببنید.

با وجود نقطه نظرات متفاوتی که در مورد خواب نما شدن از سوی هر کدام از کارشناسان دینی عنوان می شود، یکی از روحانیون حرم امام رضا (ع) در پاسخ تلفنی در مورد "خواب نما شدن" می گوید: "اگر آن مکان مشهور شده باشد و مردم طی سالهای طولانی اعتقاد به آن داشته باشند حتما درست است. باید ببینیم که چه حاجت هایی گرفته اند."

رفعت خانم 43 ساله یکی از اقوام درجه یک آقا یحیی، هر باری که از روستایش به مسجد می آید، 2 ، 3 هزار تومانی نذر مسجد می کند. او می گوید: "این جا سرطان خوب کرده."

گاهی همین شهرت و سابقه طولانی و تاریخی مکان های جعلی که از دید مردم مقدس است از موانعی است که سازمان اوقاف را در برخورد با خرافه دچار مشکل می کند. رییس اوقاف گیلان می گوید: "در این شرایط ما آرام باید مشکل را حل کنیم چون بعدها تبدیل به مساله می شود."

البته کارشناسان مذهبی بسیاری هم هستند که برای این گونه خواب ها ارزشی قائل نیستند و آن را جزو عواملی می دانند که خرافه را وارد دین و مذهب می کند. حجت الاسلام فاضل میبدی در این باره می گوید: "خواب در شرع و دین حجت نیست و سندیت ندارد، نباید اجازه داد که برخی با سرنوشت اجتماعی، شرعی، سیاسی و اعتقادی مردم بازی کنند."

گرایش مردم و رواج به مقدس شمردن مصداق های خرافه پرستی چیزی است که به نظر دکتر توسلی، جامعه شناس در جامعه مذهبی بیشتر دیده می شود و از نشانه های آن است. به همین علت تخریب مکان هایی هر چند جعلی که در نظر مردم مقدس است عکس العمل های متفاوتی از سوی آنها به دنبال دارد. مثلا رضا 53 ساله یکی از کشاورزان منطقه رحیم آباد می گوید: "به هر حال ما هم با اهالی جمع می شویم و برای محافظت از امامزاده با هر چیزی دست و پنجه نرم می کنیم" و یا "زهرا" خادم یکی از امامزاده های تهران در حالی که شیشه گلاب را روی پله های ورودی ضریح می پاشد، با بغض می گوید: "اگر این چیزها دروغ است، ما که شیعه هستیم نباید باور کنیم. این حرف ها همه از روی دشمنی است."

البته در مقابل کسانی مثل سولماز 26 ساله هم وجود دارند. او می گوید: "من دیده ام به بهانه همین اعتقادها چه کلاه هایی روی سرها رفته، برای همین فقط خدا را به یگانگی قبول دارم."

پول و کمک هایی که مردم به واسطه ادای نذرهایشان پرداخت می کنند، می تواند بهانه خوبی برای سوءاستفاده بعضی ها باشد که دست به کارهای عجیب و غریبی چون برپا کردن مکان های جعلی مقدس و امامزاده های ساختگی بزنند. حمید عسکری مدیرکل هیات امنا و بقاع متبرکه کشور با اشاره به اینکه افرادی سودجو با گذاشتن چوب و پارچه حالت قداست به جایی می دهند، می گوید: "در واقع بعضی افراد شیاد تلاش می کنند تا یک مکان مقدس بدون هیچ سندیتی ایجاد کنند."

یکی از مهم ترین اقداماتی که سازمان اوقاف در جهت برخورد با این گونه خرافه پرستی ها انجام می دهد، توسعه امامزاده های واقعی از محل درآمد این مکان های مقدس است. اما تغییر باورهای مردم در برخورد با خرافه پرستی و خرافه سازی موضوعی است که به اعتقاد کارشناسان سخت انجام می شود. دکتر توسلی جامعه شناس با اشاره به اینکه برای این تغییر باید دوره های تاریخی پشت سر گذاشته شود، می گوید: "باید درک جامعه از این اتفاق تغییر کند و گرایش های عقلی بیشتر شود. خیلی وقت ها می بینیم که مردم به اشتباه برای حفظ یک خرافه و یک اندیشه اشتباه اصرار می کنند."

"زینت" که مادرش هر هفته در مسجدی که آقا یحیی خوابش را دیده و ساخته، آش نذری می دهد، این روزها می خواهد سفره ای بیندازد. پدر این دختر که مسوول شورای روستایشان است، می گوید: "خواب نما شده."

منبع سایت عصرایران به نشانی     :http://www.asriran.com/fa/news/150136/%D8%A7%D8%B4%DA%A9-%D9%87%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D9%87%DB%8C%DA%86